Халкыбызның тарихы ерак гасырлардан килә - ул бай да. фаҗигале дә.Моны, бигрәк тә, 1552 елда Казан ханлыгы яулап алынгач, дәүләтен югалткан халыкның - милләтен, динен, телен саклап калыр өчен гасырларга сузылган көрәш елларына карап фикер йөртәбез.

Казан ханлыгының буйсындырылуы - ул христан диненең ислам динен җиңүе итеп кабул ителә, чөнки Русия империясендә христиан дине - рәсми дин була. Менә шул еллардан алып, буйсындырылган халык җирләрендә православия дине көчләп таратыла башлый.

Безнен авылда кушаматлар бик борынгыдан килә. Кушамат сузенең мәгънәсенә төшенеп китик. Ул ике суздән "кушам" Һәм "ат" (элеккегечә исем) сузләреннән ясалган.Ягъни "исем кушам" мәгънәсендә. Кушаматлар тагылуга игътибар итеп карасак, ул ике төргә буленә: нәсел һәм аерым кешеләргә тагылган кушаматлар.

Гадәттә, журналистлар җырчының чыгышын тасвирлаганда, аның нинди киемдә булуы, нинди җыр җырлавы хакында язалар, бу җирдә ялгышты, бу җирдә сүзләрен онытты, кебек характеристика бирәләр. Мин исә, бу язмада, җырчы сәхнәдә чыгыш ясаганда ничек итеп теге яки бу җырның сайланганы, гомумән, чыгыш вакытында булган кичерешләр турында, аз гына булса да, ачыклык кертергә булдым.

По свидительсвам ученых, таких, как Каюм Насыри, академиков Академии наук Республики Татарстан Г. Саттарова и М.Закиева деревня Большие Ачасыры появилась после разгрома государства Волжские Булгары, то есть в начале XIV века. Жители издревне занимались скотоводством, полеводством. Были развиты ремесла. Особенно славились мастера льноткачества, плотники, печники, сапожники, пчеловоды.

Олы Ачасыр авылы Яшел үзән районында иң зур авылларның берсе булып тора. авыл гомер-гомергә үзенең динлелеге, дини кешеләрнең күп булуы белән аерылып торган. электән үк авылыбызда ике мәхәллә, мәдрәсә булуы билгеле. Бу мәдәрәсәләрдә безнең танылган имамнарыбыз, хәзрәтләребез дин сабакларын өйрәткән. кыскасы, авылыбыз халкы үз иманын гомергә саклап килгән. Хәтта чукындыру заманнарында да авылга килгән чукындыручыларны халык кыйнап авылдан куып чыгарган.

Авылыбызда Габбаз хәзрәт мөхтәрәм кешеләрнең берсе. Ул үзенең бөтен барлыгын, бөтен мәсләген авылыбыздагы динне торгызуга багышлаган хөрмәтле кешебез. Бүген ул армый-талмый Алаһы тәгалә каршындагы бурычын үти. Җилкәсенә йөкләнгән иң авыр эшне алып бара. Үзен белә башлаганнан бирле динне өйрәнеп, динсезлек заманында да качып-посып булса да дин тоткан, намазлар укыган.

Адәм баласына гомер бер генә бирелгән, шуңа да ул гомерен файдалы итеп, үсенүләрсез үткәрергә тиеш. Мохтаҗларга ярдәм кулы сузып, җаннарын, йөрәкләрен, тәннәрен савыктырып тору өчен безгә шәфкатьле кешеләр җитми. Мондый шәфкать ияләре безнең тирәбездә, шөкер әле юк түгел. Алар гомерләрен медицина өлкәсенә багышлаган кешеләр – шәфкать туташлары. Мондый кешеләр бездә, Олы Ачасыр авылында, сокланып сөйләрлек гаять күп.

Каюм Насыйри исемендәге архитектура-этнография комплексы мәгърифәтче К.Насыйриның туган авылы Шырданнан 7 км. ераклыкта Олы Ачасыр авылында урнашкан. Безнең комплекс 1997 елның 1 мартында ачылды һәм ул XIX гасыр ахыры ХХ гасыр башында яшәгән урта хәлле крестьян тормыш-көнкүрешен сурәтли.

Сафиуллин К. С. родился 1.05.1915 года в д. Большие Ачасыры Нурлатского района ТАССР в семье крестьянина бедняка.

Современные татары и монгольские татары далекого прошлого — совершенно разные народы. В XIII в. тюрки называли татарами ряд монгольских племен, которые были подчинены Чингисхану и составляли ударную силу его войска. В Европе монголов называли татарами. В Золотой Орде основным населением были тюркоязычные кыпчаки, покоренные монголо-татарами.